Çocuklar ve gençler başta deprem olmak üzere salgın hastalıklar veya diğer felaketler nedeniyle travma geçirmeye karşı daha savunmasızdır. Ancak doğru destek ile korkularını ve psikolojik travmalarını atlatabilirler. Peki çocuklarda deprem travması ve stresi için ne yapılmalıdır?
6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli depremden sonra yıkılmış binaların arasından çıkarılan yüzlerce çocuk görüntüsü sonrasında aileler, çocuklarda deprem travması ve stresi için ne yapılabilir araştırmaya başladı.
Travmanın çocuklar ve gençler üzerindeki etkileri
Ciddi bir kaza, terör saldırısı, küresel salgın ya da deprem gibi doğal afetlerle karşılaşan çocuklar yoğun stres ve güvensizlik duygusu yaşayabilir. Bir felaket, kriz veya başka bir rahatsız edici olay, travmatik strese neden olabilir, çocuğunuzun güvenlik duygusunu baltalayabilir ve kendilerini çaresiz ve savunmasız hissetmelerine neden olabilir. Bir felaketten doğrudan etkilenmeyen çocuklar veya gençler bile, haberlerde veya sosyal medyada olayın korkunç görüntülerine tekrar tekrar maruz kaldıklarında travma geçirebilirler.
Çocuğunuz rahatsız edici olayı yaşamış, tanık olmuş veya sonrasında travmatik stres yaşamış olsa da, bir dizi yoğun, kafa karıştırıcı ve korkutucu duygudan etkilenmesi muhtemeldir. Rahatsız edici belirtiler zamanla azalsa da, travma geçirmiş bir çocuğa sürekli destek vermek ve güvenini tazelemek için bir ebeveyn veya vasi olarak yapabileceğiniz çok şey var. Çocuklarda deprem travması ve stresi için paylaşacağımız ipuçlarını kullanarak, çocuğunuzun travmatik stres belirtilerini yönetmesine, güvenlik duygusunu yeniden oluşturmasına ve travmatik olaydan uzaklaşmasına yardımcı olabilirsiniz.
Çocuklarda ve gençlerde travmatik stresin belirtileri ve semptomları
Travmatik stres, doğal veya insan yapımı bir felakete veya başka bir rahatsız edici olaya verilen normal bir tepkidir. Her yaştaki çocuğu stresten bunalmış hissedebilir ve çok çeşitli yoğun duyguları ve fiziksel veya davranışsal tepkileri tetikleyebilir. Bunlar da çocuğunuzun ruh halini, iştahını, uykusunu ve genel sağlığını etkileyebilir.
Çocuklarda ve Gençlerde Travma Belirtileri
2 yaşın altındaki bebekler şunları yapabilir:
- Daha fazla ağlar ve sakinleştirmek daha zordur.
- Uyku veya yeme düzeninde değişiklikler sergiler.
- İçe dönük ruh haline bürünür.
2 ila 5 yaş arası çocuklar:
- Korku belirtileri gösterir.
- Ebeveyne veya bakıcıya daha yakın durmak ister.
- Ağlar, çığlık atar veya ani hareketlerde korkar.
- Amaçsızca hareket eder veya olduğu yerde uzun süre kalır.
- Parmak emme veya yatak ıslatma gibi erken çocukluk davranışlarına geri döner.
6 ila 11 yaş arası çocuklar:
- Arkadaşlara, aileye veya eskiden keyif aldıkları etkinliklere olan ilgilerini kaybederler.
- Kabuslar veya diğer uyku sorunları yaşar.
- Karamsar, huzursuz veya öfkeli olur.
- Okula gitme ve ödevlerini yapma isteksizliği.
- Baş ağrısı veya karın ağrısı gibi fiziksel sorunlardan şikayet etme.
- Asılsız korkular geliştirme.
- Olanlardan dolayı depresif, duygusal olarak uyuşmuş veya suçlu hissetme.
12 ila 17 yaş arası ergenler şunları yapabilir:
- Olayı kafalarında tekrar tekrar yaşarlar, kabuslar görürler veya diğer uyku problemlerini yaşarlar.
- Alkol, uyuşturucu veya tütün ürünlerine yönelirler.
- Yıkıcı, saygısız veya agresif davranırlar.
- Fiziksel rahatsızlıklardan şikayet ederler.
- Yalnız, suçlu veya depresif hissederler.
- Hobilere ve ilgi alanlarına olan ilgilerini tamamen kaybederler.
- Akıllarından intihar düşünceleri geçebilir.
Çocuğunuzun yaşı ne olursa olsun, travmatik bir olayın ardından ekstra güvence ve destek sunmak önemlidir. Çocuklarda deprem travması, sevginiz ve rehberliğinizle, travmatik stresin rahatsız edici düşünceleri ve duygularıyla baş edilmesini ve kriz veya rahatsız edici olayı takip eden günlerde veya haftalarda çocuğunuzun hayatı normale dönebilir.
Çocuklarda oluşan deprem travması ile nasıl baş edilir
Çocuğunuzun bir felakete veya travmatik olaya tepkisi, sizin tepkinizden büyük ölçüde etkilenebilir. Her yaştan çocuk, hatta özgürlüklerine düşkün gençler bile, kriz zamanlarında rahatlık ve güvence için ebeveynlerine sığınırlar. Travmatik olayı çocuğunuzla birlikte yaşadıysanız, kendi travmatik stresinizle başa çıkmak için adımlar atmanız çok önemlidir. Küçük bebekler bile ebeveynlerinin endişe ve stresini algılayabilir.
Kendi duygusal sağlığınıza ve davranışlarınıza özen göstererek, daha sakinleştirici bir etkiye sahip olacak ve çocuğunuza daha iyi yardım edebileceksiniz. Çocukluktaki taklit etme dürtüsü güçlü olduğu için, çocuğunuz sizin travmanın etkileriyle başa çıkmak için adımlar attığınızı görürse, muhtemelen ona benzer davranışlar sergileyecektir.
Ayrıca şunları da yapabilirsiniz:
Çocukların travmaya farklı şekillerde tepki verdiğini unutmayın. Ve duyguları anı anına uymayabilir. Çocuğunuz belirli zamanlarda karamsar ve içine kapanık, diğer zamanlarda ise üzüntü ve korkudan donakalmış görebilirsiniz. Travmatik bir olaydan sonra hissetmenin “doğru” veya “yanlış” bir yolu yoktur, bu nedenle çocuğunuzun ne düşünmesi veya hissetmesi gerektiğini dikte etmeye çalışmayın.
Çocuğunuzu duygularını açıkça paylaşmaya teşvik edin. Yaşadıkları duyguların normal olduğunu bilmelerini sağlayın. Çocuğunuz onlar hakkında konuşmak isterse, hoş olmayan duygular bile dile getirebilir. Pek çok genç, duyguları hakkında bir ebeveynle konuşmak konusunda isteksiz olsa da, onları bir aile dostu, akraba, öğretmen, psikolog veya din adamı gibi başka bir güvenilir yetişkine güvenmeye teşvik edin. Seninle olmasa bile konuşması önemlidir.
Herhangi bir kayıp için üzülmelerine izin verin. Çocuğunuza, deprem veya travmatik olay sonucunda yaşamış olabileceği kayıpları iyileştirmesi ve yasını tutması için zaman verin. Bu bir arkadaşın, akrabanın, evcil hayvanın, evin kaybı olması olabilir.
Çocuğunuzu travmatik olayı saplantılı bir şekilde tekrar tekrar düşünmesinden vazgeçirin. Sürekli olarak olayın üzerinde durması veya olayın görüntülerini tekrar tekrar aklından geçirmesi veya izlemesi çocuğunuzun sinir sistemini yorabilir. Çocuğunuzun zihnini meşgul edecek faaliyetleri teşvik edin, böylece sadece travmatik olaya odaklanmazlar. Çocuğunuza kitap okuyabilir, birlikte oyunlar oynayabilir veya sadece moral veren bir film izleyebilirsiniz.
Ailece stres atın. Küçük çocuklar bile stresi azaltmak ve daha rahat hissetmek için basit nefes egzersizlerini kullanabilirken, daha büyük çocuklar diğer gevşeme tekniklerinde ustalaşabilir. Bununla birlikte aklınızı başka yöne çekebilecek her türlü aktiviteyi ailecek yapmaya çalışabilirsiniz.
İpucu 1: Güven ve emniyeti yeniden inşa edin
Travma, bir çocuğun veya gencin dünyayı görme biçimini değiştirerek, dünyayı birdenbire çok daha tehlikeli ve korkutucu bir yer gibi görmesine neden olabilir. Çocuğunuz hem çevresine hem de diğer insanlara güvenmeyi daha zor bulabilir. Çocuğunuzun emniyet ve güvenlik duygusunu yeniden inşa ederek yardımcı olabilirsiniz.
Çocuğunuzun tekrar güvende hissetmesini sağlayın. Sarılmak ve güven vermek, her yaştaki çocuğun kendini güvende hissetmesine yardımcı olabilir. Gençler bunu göğüslemeye ve kucaklanmaktan kaçınmaya çalışsa da, fiziksel şefkatiniz onların kendilerini yeniden güvende hissetmeleri için hâlâ önemlidir.
Çocuğunuzu keyif aldığı aktiviteleri sürdürmeye teşvik edin. Çocuğunuzun dinlenmesi, oynaması ve eğlenmesi için yeterli alana ve zamana sahip olduğundan emin olun. Eskiden yapmasını sınırladığınız aktiviteleri (bilgisayarda oyun oynamak gibi) bir süre sınırsızca yapmasına izin verebilirsiniz.
Rutinleri koruyun. Çocuğunuzun hayatı için öngörülebilir bir yapı ve program oluşturmak, dünyanın yeniden daha istikrarlı görünmesine yardımcı olabilir. Yemek, ev ödevi ve aile aktiviteleri için düzenli zamanları korumaya çalışın.
Gelecek hakkında konuşun ve planlar yapın. Bu, travma geçirmiş çocuklar arasında geleceğin korkutucu, kasvetli ve öngörülemez olduğu şeklindeki yaygın duyguya karşı koymaya yardımcı olabilir.
Sözlerini tut. Güvenilir davranarak çocuğunuzun güvenini yeniden kazanmasına yardımcı olabilirsiniz. Tutarlı olun ve yapacağınızı söylediğiniz şeyi mutlaka yapın. Yapamadığınız şeylerinde neden şimdi olamayacağını içtenlikle anlatın.
Bir sorunun cevabını bilmiyorsanız, bunu kabul etmekten korkmayın. Bir şeyler uydurarak çocuğunuzun size olan güvenini tehlikeye atmayın. Bununla birlikte çok da gerçekçi olmayan şeyler söylemekten kaçının.
Çocukların genellikle durumları kişiselleştirdiğini unutmayın. Travmatik olay çok uzakta gerçekleşmiş olsa bile kendi güvenliklerinden endişe duyabilirler. Çocuğunuza güven verin ve durumu bağlama oturtmasına yardımcı olun.
İpucu 2: Medya kullanımını azaltın
Travmatik bir olay yaşayan çocuklar, sosyal medya ve TV’de sürekli yer alan haberlerin genellikle daha fazla travmatik olduğunu görebilirler. Sosyal medyada veya haber sitelerinde video klipleri tekrar tekrar izlemek gibi bir kriz veya rahatsız edici olayın görüntülerine aşırı maruz kalmak, olaydan doğrudan etkilenmemiş olan çocuklarda veya gençlerde travmatik stres yaratır veya artırır.
Çocuğunuzun travmatik olayla ilgili medya kullanımını sınırlayın. Çocuğunuzun yatmadan hemen önce haberleri izlemesine veya sosyal medyayı kontrol etmesine izin vermeyin ve çocuğunuzun rahatsız edici görüntüleri tekrar tekrar izlemesini önlemek için televizyonda, bilgisayarda ve telefonda ebeveyn denetimlerini kullanın.
Çocuğunuzla birlikte travmatik olayın haberlerini izleyebilirsiniz ama izlerken çocuğunuza güven verebilir ve bilgilerin bağlama yerleştirilmesine yardımcı olabilirsiniz.
Çocuğunuzun görmemesi gereken fotoğraf ve videolara maruz bırakmaktan kaçının. Bir çocuk veya genç için televizyon haberlerini izlemek veya olayın video kliplerini izlemek yerine gazete okumak genellikle daha az travmatik sonuç yaratır. Özellikle deprem travmasında, uzman görüşlerinin bilimsel açıklamalarını izlemesi stresini bir nebze olsun azaltabilir.
İpucu 3: Çocuğunuzu meşgul edin
Çocuğunuzun travmatik bir deneyimden hemen kurtulmasını isteyemezsiniz, ancak televizyondan, telefonlardan, video oyunlarından ve diğer dikkat dağıtıcı şeylerden uzak, sadece birlikte zaman geçirerek ve yüz yüze konuşarak iyileşme sürecinde önemli bir rol oynayabilirsiniz. Çocuklarınızın ne hissettiklerini iletmek ve soru sormak için kendilerini güvende hissettikleri bir ortam yaratmak için elinizden gelenin en iyisini yapın.
Çocuğunuza başından geçenler veya medyada gördükleri hakkında konuşması için sürekli fırsatlar sağlayın. Soru sormaları ve endişelerini dile getirmeleri için onları cesaretlendirin ama onları konuşmaya zorlamayın.
Çocuğunuzla yaşına uygun bir şekilde iletişim kurun. Örneğin daha küçük çocuklar, güven verici kucaklaşmaya ve “Artık bitti” veya “Her şey yoluna girecek” gibi basit ifadelere yanıt vereceklerdir. Ancak daha büyük çocuklar, olanlarla ilgili gerçekleri ve bilgileri duyarak daha rahat edecekler.
Çocuğunuzun endişelerini kabul edin ve onaylayın. Travmatik olay, çocuğunuzda ilgisiz korkularını ve sorunlarını açığa çıkarabilir. Çocuğunuz için rahatlık, sizin tarafınızdan anlaşıldığını ve kabul edildiğini hissetmekten geçer, bu nedenle sizinle ilgili görünmeseler bile korkularını kabul edin.
Çocuğunuzu rahatlatın. Olay onların suçu değildi, onları seviyorsunuz ve üzülmeleri, kızmaları veya korkmaları sorun değil.
Çocuğunuza konuşması için baskı yapmayın. Bazı çocuklar için travmatik bir deneyim hakkında konuşmak çok zor olabilir. Küçük bir çocuk, duyguları hakkında konuşmaktansa duygularını anlatan bir resim çizmeyi daha kolay bulabilir. Daha sonra çocuğunuzla çizdikleri şey hakkında konuşabilirsiniz.
Dürüst ol. Paylaşacağınız bilgileri çocuğunuzun yaşına ve kişiliğine göre düzenlemeniz gerekirken, dürüstlük önemlidir. Bir şeyler ters gidiyorsa hiçbir şey yolunda değil deme. Bu bir süreç ve birlikte atlatacaksınız.
Çocuğunuzla travmatik olayla hiçbir ilgisi olmayan “normal” aktiviteler yapın. Çocuğunuzu arkadaş edinmeye ve olaydan önce keyif aldığı oyunlara, sporlara ve hobilere yönelmeye teşvik edin. Ailece parka geziye çıkın, bir oyun gecesinin tadını çıkarın veya birlikte bir film izleyin.
İpucu 4: Fiziksel aktiviteyi teşvik edin
Fiziksel aktivite adrenalini azaltır, ruh halini iyileştiren endorfinleri serbest bırakabilir ve küçük çocuğunuzun veya ergen gencin geceleri daha iyi uyumasına yardımcı olabilir.
Çocuğunuzun keyif aldığı bir spor bulun. Kolları ve bacakları hareket ettirmeyi gerektiren basketbol, futbol, koşu, dövüş sanatları veya yüzme gibi faaliyetler, çocuğunuzun sinir sistemini genellikle travmatik bir deneyimin ardından gelen “sıkışmış” duygudan uyandırmaya yardımcı olabilir.
Çocuğunuzla birlikte spor, oyun veya fiziksel aktivitelere katılmayı teklif edin. Kanepeden kalkmaya karşı dirençli görünüyorlarsa, en sevdikleri müziklerden bazılarını çalın ve birlikte dans edin. Bir çocuk hareket etmeye başladığında kendini daha enerjik hissetmeye başlar.
Çocuğunuzu arkadaşlarıyla veya bir evcil hayvanla oynamak ve stres atmak için dışarı çıkmaya teşvik edin.
Bir yürüyüş parkuruna, göle veya plaja bir aile gezisi planlayın. Doğada zaman geçirmek stresi azaltabilir ve bir çocuğun genel ruh halini iyileştirebilir.
Küçük çocukları bir oyun alanına, etkinlik merkezine götürün veya oyun buluşmaları ayarlayın.
İpucu 5: Çocuğunuzu sağlıklı bir diyetle besleyin
Çocuğunuzun yediği yiyecekler, ruh halleri ve travmatik stresle başa çıkma becerileri üzerinde derin bir etkiye sahip olabilir. İşlenmiş ve hazır yiyecekler, rafine karbonhidratlar ve şekerli içecekler ve atıştırmalıklar ruh hali değişimlerine neden olabilir ve travmatik stres semptomlarını kötüleştirebilir.
Tersine, bol miktarda taze meyve ve sebze, yüksek kaliteli protein ve sağlıklı yağlar, özellikle omega-3 yağ asitleri ile beslenmek, çocuğunuzun veya gençinizin rahatsız edici bir deneyimin ardından gelen iniş ve çıkışlarla daha iyi başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Belirli yiyecekler yerine genel beslenmeye odaklanın. Çocuklar, mümkün olduğunca doğal formuna yakın, bütün, minimum düzeyde işlenmiş yiyecekler yemelidir.
Kızarmış yiyecekleri, tatlıları, şekerli atıştırmalıkları ve tahılları ve rafine unu sınırlayın. Bunların hepsi bir çocuğun ruh halini olumsuz etkileyebilir.
Evde daha fazla yemek pişirin. Restoran ve paket yemeklerinde daha fazla şeker ve sağlıksız yağ bulunur, bu nedenle evde yemek pişirmek çocuklarınızın sağlığı üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir. Yemekleri fazla hazırlamak ve sadece birkaç kez pişirmek, ailenizi tüm hafta boyunca beslemek için yeterli olabilir.
Yemek yemeyi sadece karın doyurmak olarak düşünmeyin. Aileyi yemek için bir masa etrafında toplamak, TV, telefon veya bilgisayarların dikkati dağılmadan çocuğunuzla konuşmak ve onu dinlemek için ideal bir fırsattır.
Çocuklarda deprem travması için profesyonel tedavi gerekir mi?
Genellikle çocuğunuzun bir kriz, deprem veya başka bir travmatik olayın ardından yaşadığı kaygı, uyuşukluk, kafa karışıklığı, suçluluk ve umutsuzluk duyguları nispeten kısa bir süre içinde azalmaya başlar. Bununla birlikte, travmatik stres tepkisi, çocuğunuzun okulda veya evde işlevlerini yerine getirmesini engelleyecek kadar yoğunsa veya belirtiler azalmaya başlamazsa veya hatta zamanla daha da kötüleşiyorsa, bir akıl sağlığı uzmanından yardım almaya ihtiyaçları olabilir.
Depreme dayalı travmatik stres belirtileri hafiflemediğinde ve çocuğunuzun sinir sistemi olaydan uzun süre sonra “sıkışmış” durumda kaldığında, travma sonrası stres bozukluğu yaşıyor olabilir.
Uyarı işaretleri şunları içerir:
- Altı hafta geçti ve çocuğunuz kendini daha iyi hissetmiyor.
- Çocuğunuz okulda ve ödevlerinde sorun yaşıyor.
- Çocuğunuz korkunç anılar, kabuslar veya geçmişe dönüşler yaşıyor.
- Travmatik stresin belirtileri baş ağrısı, mide ağrısı veya uyku bozuklukları gibi fiziksel şikayetler olarak kendini gösterir.
- Çocuğunuz, arkadaşları ve ailesiyle ilgili olarak giderek daha zor zamanlar geçiriyor.
- Çocuğunuz intihar düşünceleri yaşıyor.
- Çocuğunuz, kendisine travmatik olayı hatırlatan şeylerden giderek daha fazla kaçınıyor.
Çocuklarda deprem travması, geleceğe yönelim ciddi kaygılar oluşturur. Özgürlüğüne en düşkün çocuk bile, ailesini kaybetmekten korkar. Bununla çoğu zaman tek başlarına başa çıkamazlar. Bu sebeple onların yanında olacağınız konusunda güven verirken, hayatlarına ve düşüncelerine yön vermesine yardımcı olmalısınız.
Takiye.com’u twitter ve google haberler üzerinden abone olarak takip edebilirsiniz.
Sağlık ile ilgili en ilgi çekici haberleri buradan takip edebilirsiniz.
