Dünyada bir çok insan çeşitli hastalıklarla mücadele ediyor. Bunlardan bazıları da elbette akıl hastalıkları oluyor. Peki akıl sağlığı hastalıklarından biri olan şizofreni ne demek, şizofren belirtileri nelerdir, şizofren nedir, şizofren testi var mıdır, şizofreni türleri hangileridir, tedavisi nasıl yapılır? İşte tüm detaylar yazımızda.
Şizofreni Ne Demek?
Şizofreni, bir kişinin düşünme, hareket etme, duygularını ifade etme, gerçekliği algılama ve başkalarıyla ilişki kurma şeklini etkileyen kronik, şiddetli bir zihinsel bozukluktur. Şizofreni, diğer büyük akıl hastalıkları kadar yaygın olmasa da, en kronik ve hayat kalitesini düşüren hastalıklardan biridir. İşte bu yazımızda şizofreni ne demek, şizofren belirtileri nelerdir, şizofren nedir, şizofren testi var mıdır, şizofreni türleri hangileridir, tedavisi nasıl yapılır? gibi merak edilen tüm sorularınıza cevap vereceğiz.
Şizofreni hastaları genellikle toplumda, işte, okulda ve ilişkilerde başarılı olma sorunları yaşarlar. Korkmuş ve içine kapanık hissedebilirler ve gerçeklikle bağlarını kaybetmiş gibi görünebilirler. Bu ömür boyu süren hastalık tedavi edilemez, ancak uygun tedavi ile kontrol edilebilir.
Popüler inanışın aksine, şizofreni bölünmüş veya çoklu bir kişilik değildir. Şizofreni, bir kişinin hayal edilen ile neyin gerçek olduğunu ayırt edemediği bir tür akıl hastalığı olan bir psikozu içerir. Bipolar hastalıklardan farklıdır, bazen psikotik bozukluğu olan insanlar gerçeklikle bağlarını kaybederler. Onlar için dünya, kafa karıştırıcı düşünceler, görüntüler ve seslerden oluşan bir karmaşa gibi görünebilir. Davranışları çok garip ve hatta şok edici olabilir. Kişilik ve davranıştaki ani bir değişikliğe, gerçekle temasını kaybettiğinde meydana gelen, psikotik dönem denir.
Şizofreninin ne kadar şiddetli olduğu kişiden kişiye değişir. Bazı insanlar sadece bir psikotik epizod yaşarken, diğerleri yaşamları boyunca pek çok epizod yaşar, ancak bunlar arasında nispeten normal hayatlar sürer. Yine de diğerleri, tam gelişmiş psikotik ataklar arasında çok az iyileşme ile, zamanla işlev görmekte daha fazla sorun yaşayabilir. Şizofreni semptomları, relaps ve remisyon olarak bilinen döngülerde kötüleşiyor ve iyileşiyor gibi görünüyor.
Şizofreninin Erken Belirtileri Nelerdir?
Genellikle erkeklerde ilk belirtilerini ergenlik çağının sonlarında veya 20’li yaşların başında gösterir. Çoğunlukla 20’li ve 30’lu yaşlardaki kadınları etkiler. Belirtilerin ilk başladığı ve tam psikozdan önceki döneme prodromal dönem denir. Günler, haftalar ve hatta yıllar sürebilir. Genellikle belirli bir tetikleyici olmadığı için fark edilmesi zor olabilir. Özellikle gençlerde, yalnızca ince davranış değişiklikleri fark edebilirsiniz. Peki şizofren belirtileri nelerdir?
Şizofren Belirtileri Nelerdir?
- Derslerdeki başarının düşmesi
- Sosyal hayattan çekilme
- Odaklanmada zorluk
- Öfke patlamaları
- Uyumakta zorluk
Şizofreninin Pozitif Belirtileri
Bu durumda, pozitif kelimesi iyi anlamına gelmez. Gerçekliğe dayanmayan ek düşünceler veya eylemler anlamına gelir. Bazen psikotik semptomlar olarak adlandırılırlar ve şunları içerebilirler:
Sanrılar: Bunlar, gerçeklere dayanmayan ve gerçekler gösterildiğinde bile kişinin vazgeçmeyi reddettiği yanlış, karışık ve bazen garip inançlardır. Örneğin, sanrıları olan bir kişi, insanların düşüncelerini duyabildiğine, onların Tanrı ya da şeytan olduğuna ya da insanların kafalarına düşünceler soktuğuna ya da onlara karşı komplolar kurduklarına inanabilir.
Halüsinasyonlar: Bunlar gerçek olmayan duyumları içerir. Sesleri duymak şizofreni hastalarında en sık görülen halüsinasyondur. Sesler kişinin davranışı hakkında yorum yapabilir, hakaret edebilir veya komut verebilir. Daha az yaygın olan türler, orada olmayan şeyleri görmek, garip kokular koklamak, ağzınızda tuhaf bir tada sahip olmak ve vücudunuza hiçbir şey dokunmasa bile teninizde hisler hissetmektir.
Katatoni: Bu durumda kişi konuşmayı bırakabilir ve vücudu çok uzun süre tek pozisyonda sabitlenebilir.
Şizofreninin Düzensiz Belirtileri
Bunlar, kişinin net düşünemediğini veya beklendiği gibi tepki veremediğini gösteren pozitif belirtilerdir. Örnekler şunları içerir:
- Anlamsız cümlelerle konuşmak veya anlamsız kelimeler kullanmak, kişinin iletişim kurmasını veya konuşmasını zorlaştırması
- Aralarında bariz veya mantıklı bağlantılar olmadan bir düşünceden diğerine hızla geçmek
- Yavaş hareket etmek
- Karar verememek
- Aşırı ama anlamsız yazmak
- Bir şeyleri unutmak veya kaybetmek
- Hızla ilerlemek veya daireler çizerek yürümek gibi tekrar eden hareketler veya jestler
- Günlük yaşananları, sesleri ve duyguları anlamlandırmada sorun yaşama
Şizofreninin Bilişsel Belirtileri
Şizofren belirtileri içinde aşağıdakiler de görülmektedir. Bu belirtiler görüldüğünde bir şizofren hastası zorluk yaşar.
- Bilgiyi anlamak ve karar vermek için kullanmak (bir doktor buna zayıf yürütme işlevi diyebilir)
- Odaklanmak veya dikkat çekmek
- Öğrendikten hemen sonra bilgilerini kullanma (buna çalışma belleği denir)
- Bu sorunlardan herhangi birine sahip olduklarını kabul etmek
Şizofreninin Olumsuz Belirtileri
Buradaki “olumsuz” kelimesi “kötü” anlamına gelmez. Şizofreni hastalarında normal davranışların yokluğunu ifade eder.
Şizofreninin olumsuz belirtileri şunlardır:
- Duygu eksikliği veya sınırlı bir duygu yelpazesi
- Aileden, arkadaşlardan ve sosyal aktivitelerden çekilme
- Daha az enerji
- Az konuşmak
- Motivasyon eksikliği
- Hayattan zevk alamamak veya ilgi kaybı
- Kötü hijyen ve temizlik alışkanlıkları
Şizofreni Nedenleri?
Şizofreninin kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak kanser ve diyabet gibi şizofreni de biyolojik temeli olan gerçek bir hastalıktır. Araştırmacılar, birinin şizofreniye yakalanma olasılığını artırıyor gibi görünen bir dizi şeyi ortaya çıkardı:
Genetik (kalıtım): Şizofreni aile bireylerinden geçebilir, bu da şizofreni olma olasılığının ebeveynlerden çocuklarına geçebileceği anlamına gelir.
Beyin kimyası ve devreleri: Şizofreni hastaları, düşünce ve davranışı etkileyen sinir hücrelerinin belirli yollarını veya “devrelerini” kontrol eden nörotransmiterler olarak adlandırılan beyin kimyasallarını düzenleyemeyebilir.
Beyin anormalliği: Araştırmalar, şizofreni hastalarında anormal beyin yapısı bulmuştur. Ancak bu, tüm şizofreni hastaları için geçerli değildir.
Çevre: Viral enfeksiyonlar, esrar gibi toksinlere maruz kalma veya aşırı stresli durumlar gibi şeyler, genleri onları hastalığa yakalanma olasılığını artıran kişilerde şizofreniyi tetikleyebilir. Şizofreni, gençlik ve genç erişkinlik yıllarında meydana gelenler gibi vücutta hormonal ve fiziksel değişiklikler olduğunda daha sık ortaya çıkar.
Kimler Şizofreni Olur?
Herkes şizofreni olabilir. Dünyanın her yerinden, tüm ırklardan ve kültürlerden insanları etkiler. Her yaşta ortaya çıkabilmesine rağmen, şizofreni tipik olarak ilk olarak gençlik yıllarında veya 20’li yaşların başında ortaya çıkar. Bozukluk, erkekleri ve kadınları eşit olarak etkiler, ancak semptomlar genellikle erkeklerde daha erken ortaya çıkar. Semptomlar ne kadar erken başlarsa, hastalık o kadar şiddetli olma eğilimindedir. 5 yaşın üzerindeki çocuklarda şizofreni olabilir, ancak ergenlikten önce nadir görülür.
Şizofreni Nasıl Teşhis Edilir?
Şizofreni belirtileri varsa, doktor tam bir tıbbi öykü ve bazen fiziksel muayene yapacaktır. Şizofreniyi spesifik olarak teşhis etmek için hiçbir laboratuvar testi bulunmamakla birlikte, doktor, semptomların nedeni olarak başka bir fiziksel hastalığı veya zehirlenmeyi (madde kaynaklı psikoz) araştırmak için çeşitli testler ve muhtemelen kan testleri veya beyin görüntüleme çalışmaları kullanabilir.
Doktor şizofreni semptomları için başka bir fiziksel neden bulamazsa, kişiyi bir psikiyatriste veya psikoloğa, akıl hastalıklarını teşhis ve tedavi etmek için eğitilmiş akıl sağlığı uzmanlarına yönlendirebilir. Psikiyatristler ve psikologlar, bir kişiyi psikotik bozukluk açısından değerlendirmek için özel olarak tasarlanmış görüşmeler ve değerlendirme araçları kullanır. Terapist, teşhisini kişinin ve ailesinin semptom raporlarına ve kişinin tutum ve davranışlarına ilişkin gözlemlerine dayandırır.
En az 6 ay boyunca aşağıdaki belirtilerden en az ikisine sahip olan bir kişiye şizofreni teşhisi konulabilir:
- Sanrılar
- Halüsinasyonlar
- Düzensiz konuşma
- Düzensiz veya katatonik davranış
- Normal olmayan insan davranışları
Belirtilerden en az biri olmalı:
- Sanrılar
- Halüsinasyonlar
- Düzensiz konuşma
Şizofreni Nasıl Tedavi Edilir?
Şizofreni tedavisinin amacı semptomları hafifletmek ve nüksetme veya semptomların geri dönme olasılığını azaltmaktır. Şizofreni tedavisi şunları içerebilir:
İlaçlar: Şizofreni tedavisinde kullanılan birincil ilaçlara antipsikotikler denir. Bu ilaçlar şizofreniyi iyileştirmez, ancak sanrılar, halüsinasyonlar ve düşünme sorunları dahil olmak üzere en rahatsız edici semptomların hafifletilmesine yardımcı olur.
Koordineli özel bakım: Bu, ilk belirtiler ortaya çıktığında şizofreni tedavisine yönelik bir ekip yaklaşımıdır. Tıp ve terapiyi sosyal hizmetler, istihdam ve eğitim müdahaleleriyle birleştirir. Aile mümkün olduğunca ilgili olmalıdır. Erken tedavi, hastaların normal bir yaşam sürmesine yardımcı olmanın anahtarıdır.
Psikososyal terapi: İlaç tedavisi şizofreninin semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilirken, çeşitli psikososyal tedaviler, hastalığa eşlik eden davranışsal, psikolojik, sosyal ve mesleki sorunlara yardımcı olabilir. Terapi yoluyla hastalar ayrıca semptomlarını yönetmeyi, nüksün erken uyarı işaretlerini belirlemeyi ve nüksetmeyi önleme planı oluşturmayı öğrenebilirler. Psikososyal terapiler şunları içerir:
- Şizofreni hastalarının toplum içinde hayatını sürdürmesine ve mümkün olduğunca bağımsız yaşamasına yardımcı olmak için sosyal becerilere ve iş eğitimine odaklanan rehabilitasyon
- Bilgi işleme ile ilgili sorunları telafi etmek için öğrenme tekniklerini içeren bilişsel iyileştirme. Dikkat, hafıza, planlama ve organizasyonu içeren zihinsel becerileri güçlendirmek için genellikle alıştırmalar, koçluk ve bilgisayar tabanlı alıştırmalar kullanır.
- Kişinin hastalıklarını daha iyi anlamasına ve baş etme ve problem çözme becerilerini öğrenmesine yardımcı olabilecek bireysel psikoterapi
- Ailelerin sevdiklerine daha iyi yardım etmelerini sağlayarak şizofreni hastası olan sevdikleriyle ilgilenmelerine yardımcı olan aile terapisi
- Sürekli karşılıklı destek sağlayabilen grup terapisi/destek grupları
- Hastaneye Yatış: Şizofreni hastalarının çoğu ayakta tedavi edilebilir. Ancak hastaneye yatış, insanlar için en iyi seçenek olabilir:
- Şiddetli semptomlarla
- Kendilerine veya başkalarına zarar verme eğiliminde olanlar
- Evde kendine bakamaz durumda olan hastalar
- Elektrokonvülsif tedavi (ECT): Bu prosedürde kişinin kafa derisine elektrotlar takılır. Genel anestezi altında uyurken doktorlar beyne küçük bir elektrik şoku gönderir. Bir ECT tedavisi genellikle birkaç hafta boyunca haftada 2-3 tedaviyi içerir. Her şok tedavisi kontrollü bir nöbete neden olur. Zamanla bir dizi tedavi, ruh hali ve düşüncede iyileşmeye yol açar. Bilim adamları, EKT’nin ve neden olduğu kontrollü nöbetlerin tam olarak nasıl yardımcı olduğunu tam olarak açıklayamıyor, ancak bazı araştırmacılar, EKT’nin neden olduğu nöbetlerin beyindeki nörotransmitterlerin salınımını etkileyebileceğini düşünüyor. EKT’nin şizofrenide depresyon veya bipolar bozukluktan daha az iyi olduğu kanıtlanmıştır, bu nedenle duygudurum belirtileri olmadığında çok sık kullanılmaz. İlaçlar artık çalışmadığında veya şiddetli depresyon veya katatoni hastalığın tedavisini zorlaştırdığında yardımcı olabilir.
- Araştırma: Araştırmacılar, şizofreniyi tedavi etmek için derin beyin stimülasyonu (DBS) adı verilen bir prosedürü uyguluyorlar. Doktorlar, düşünme ve algıyı kontrol ettiğine inanılan belirli beyin bölgelerini uyaran elektrotları cerrahi olarak implante eder. DBS, şiddetli Parkinson hastalığı ve esansiyel tremor için yerleşik bir tedavidir, ancak psikiyatrik bozuklukların tedavisi için hala deney aşamasındadır.
Şizofreni Hastaları Tehlikeli mi?
Popüler kitaplar ve filmler genellikle şizofreni ve diğer akıl hastalıkları olan kişileri tehlikeli ve şiddete meyilli olarak tasvir eder. Bu genellikle doğru değildir. Şizofreni hastalarının çoğu şiddet yanlısı değildir. Daha tipik olarak, geri çekilmeyi ve yalnız bırakılmayı tercih ederler. Akıl hastalığı olan insanlar tehlikeli veya şiddet içeren davranışlarda bulunduklarında, bu genellikle psikozlarının ve çevreleri tarafından bir şekilde tehdit edilme korkusunun bir sonucudur. Uyuşturucu veya alkol kullanımı durumu daha da kötüleştirebilir.
Öte yandan, şizofreni hastaları kendileri için bir tehlike olabilir. İntihar, şizofreni hastaları arasında erken ölümlerin en önde gelen nedenidir.
Şizofreni Hastaları ve Aileleri
Doğru tedavi ile şizofreni hastalarının çoğu üretken ve tatmin edici yaşamlar sürdürebilir. Durumun ne kadar şiddetli olduğuna ve ne kadar iyi olduklarına ve tedaviye ne kadar bağlı olduklarına bağlı olarak, uzun süreli psikiyatri hastaneleri yerine aileleriyle veya toplum ortamlarında yaşayabilmelidirler.
Beyin ve beyin bozukluklarının nasıl oluştuğu üzerine devam eden araştırmalar, muhtemelen daha az yan etkisi olan daha etkili ilaçların bulunmasına yol açacaktır.
Şizofreni Önlenebilir mi?
Şizofreniyi önlemenin bilinen bir yolu yok. Ancak erken teşhis ve tedavi, sık tekrarlamaların ve hastaneye yatışların önlenmesine veya hafifletilmesine yardımcı olabilir ve kişinin hayatında, ailesinde ve ilişkilerinde meydana gelen bozulmayı azaltmaya yardımcı olabilir.
Takiye.com’u twitter ve google haberler üzerinden abone olarak takip edebilirsiniz.
Sağlık ile ilgili en ilgi çekici haberleri buradan takip edebilirsiniz.
